Wraz ze wzrostem liczby orzeczeń unieważniających umowy kredytowe indeksowane do CHF oraz denominowane w CHF pojawia się pytanie, które zadają sobie frankowicze, a mianowicie jakie są konsekwencje unieważnienia kredytu frankowego. Poniżej przedstawimy fakty i mity, jakie wiążą się ze skutkami unieważnienia umowy kredytowej.
Wynagrodzenie za korzystanie z kapitału
O tym, jakie są konsekwencje unieważnienia kredytu we frankach stało się głośno głównie za sprawą wydanego dnia 3 października 2019 r. wyroku Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej w sprawie Państwa Dziubak (sygn. akt C‑260/18). TSUE stanął m.in. na stanowisku, iż sędziowie nie są uprawnieni do modyfikacji umów kredytowych zawierających klauzule abuzywne na przykład poprzez zastąpienie kursu CHF określanego jednostronnie przez bank kursem średnim NBP. Trybunał uznał zaś unieważnienie kredytu we frankach za dopuszczalne. Co ciekawe w zakresie skutków unieważnienia umowy banki zaczęły informować w mediach, iż będą żądać od swych klientów „wynagrodzenia za korzystanie z kapitału”. Warto wskazać, iż zdaniem TSUE, Sądu Najwyższego, Rzecznika Praw Obywatelskich, jak również Prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów roszczenia banków są w pełni bezpodstawne.
Kontekst prawny
Unieważnienie kredytu we frankach prowadzi do sytuacji jakby umowa kredytu w ogóle nie została zawarta, a wszelkie transfery pieniężne pomiędzy stronami nie miały podstaw prawnych. Skutki te odnoszą się do momentu zawarcia umowy kredytowej. Jak bowiem powszechnie przyjmuje się czynność nieważna nie wywołuje zamierzonych przez strony skutków – a zatem, że nie dochodzi w ogóle do zawarcia umowy kredytu.
Konsekwencje unieważnienia kredytu frankowego związane są również z koniecznością dokonania rozliczeń między stronami. Z uwagi na nieważność umowy kredytowej dotychczas uiszczone przez kredytobiorców raty kredytu oraz inne opłaty dokonywane przy okazji wykonywania umowy kredytowej powinny zostać zakwalifikowane jako świadczenie nienależne. Jednocześnie bankowi przysługuje roszczenie o zwrot kwoty wypłaconego kredytobiorcom kredytu. Należy zgodzić się ze stanowiskiem Prezesa UOKiK oraz RPO, iż bankom udzielającym kredytów indeksowanych do CHF i denominowanych w CHF nie przysługują żadne inne żądania wobec kredytobiorców, które wynikałyby z unieważnienia kredytu we frankach.
Nadto, należy również zwrócić uwagę, iż roszczenia banków oraz kredytobiorców przedawniają się w różnych terminach. Żądania banków przedawniają się bowiem w terminie 3 lat od dnia wymagalności. W zakresie przedawnień roszczeń kredytobiorców mamy do czynienia z dwoma terminami – dla spłat dokonanych przed lipcem 2018 r. wynosi on 10 lat, zaś od lipca 2018 r. – 6 lat. Niemniej jednak terminy te odnoszą się jedynie do roszczeń majątkowych, gdyż samo roszczenie o stwierdzenie nieważności umowy kredytowej można wnieść w każdym czasie.
Stanowisko TSUE
Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej w dniu 15 czerwca 2023 r. w wyroku wydanym w trybie prejudycjalnym w sprawie o sygn. akt C‑520/21, na wniosek Sądu Rejonowego dla Warszawy-Śródmieścia w Warszawie, orzekł, iż sprzeczne z przepisami Dyrektywy Rady 93/13/EWG z dnia 5 kwietnia 1993 r. jest prawo żądania przez instytucję kredytową od konsumenta rekompensaty wykraczającej poza zwrot kapitału wypłaconego z tytułu wykonania umowy kredytu oraz poza zapłatę ustawowych odsetek za zwłokę od dnia wezwania do zapłaty. Innymi słowy TSUE uznał za niedopuszczalne żądanie przez bank od kredytobiorcy zapłaty wynagrodzenia za korzystanie z kapitału.
Stanowisko Sądu Najwyższego
Analogiczne stanowisko zajął Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 25 kwietnia 2024 r. w składzie całej Izby Cywilnej w sprawie o sygn. akt III CZP 25/22, w której rozstrzygnął zagadnienia prawne przedstawione przez Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego. Jedno z zagadnień prawnych dotyczyło wynagrodzenia za korzystanie z kapitału. Notabene Sąd Najwyższy uznał, iż jeżeli umowa kredytu nie wiąże z powodu niedozwolonego charakteru jej postanowień, nie ma podstawy prawnej do żądania przez którąkolwiek ze stron odsetek lub innego wynagrodzenia z tytułu korzystania z jej środków pieniężnych w okresie od spełnienia nienależnego świadczenia do chwili popadnięcia w opóźnienie co do zwrotu tego świadczenia.
Stanowisko Rzecznika Praw Obywatelskich
Zdaniem Rzecznika Praw Obywatelskich (dalej: „RPO”), który przedstawił swe stanowisko w sprawie Państwa Dziubak, konsekwencje unieważnienia kredytu frankowego są jednoznaczne – kredytobiorca zwraca bankowi otrzymaną kwotę kapitału (bez odsetek oraz innych kosztów dodatkowych), zaś bank zwraca klientowi wpłacone raty kapitałowe oraz inne opłaty od niego pobrane.
Zdaniem RPO bank nie ma prawa do uzyskania żadnych innych świadczeń od swych klientów, a w tym m. in. wynagrodzenia za korzystanie z kapitału z uwagi choćby na cele Dyrektywy Rady 93/13/EWG z dnia 5 kwietnia 1993 r. w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich, a przede wszystkim z uwagi na cel prewencyjny w niej zawarty. Jednym z celów Dyrektywy 93/13 było bowiem zniechęcenie przedsiębiorców do umieszczania we wzorach umów przez nich stosowanych klauzul niedozwolonych. Możliwość kierowania dodatkowych żądań do swych klientów nie spełniłoby bowiem celu prewencyjnego – bank zawsze uzyskiwałby dochód, bez względu na to, czy działałby uczciwe wobec swych klientów czy nie. Co więcej, zdaniem RPO żądanie wynagrodzenia za korzystanie z kapitału nie miałoby również podstaw w polskich przepisach prawa.
Stanowisko Prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów
Także Prezes Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów (dalej: „UOKIK”) zajął stanowisko odnośnie sprawy Państwa Dziubak i konsekwencji unieważnienia kredytu we frankach. Zdaniem UOKIK bankom nie przysługują roszczenia o wynagrodzenie za korzystanie z kapitału czy odsetki. Nadto, UOKIK podkreślił, iż podstawą ewentualnych roszczeń banków nie mogą być przepisy o bezpodstawnym wzbogaceniu. Jak słusznie wskazano, przepisy o bezpodstawnym wzbogaceniu mogą mieć zastosowanie w przypadku wystąpienia korzyści po stronie zobowiązanego do zwrotu. W sprawie Państwa Dziubak nie istnieją żadne korzyści po stronie kredytobiorców – stwierdzenie nieważności umowy wiąże się bowiem z naruszeniem dobrych obyczajów oraz interesów konsumentów. Jest to wyłącznie przywrócenie zasad równowagi kontraktowej stron. UOKIK, podobnie jak RPO, podkreślił także, że możliwość żądania przez banki dodatkowego wynagrodzenia byłoby sprzeczne z celami Dyrektywy 93/13.
Podsumowanie
Podsumowując, konsekwencje unieważnienia kredytu frankowego polegają przede wszystkim na obowiązku wzajemnego zwrotu świadczeń przez obydwie strony, tj. kredytobiorcy zwracają kwotę otrzymanego kredytu, a bank zwraca wszelkie raty oraz inne opłaty pobrane od klientów. W przypadku unieważnienia umowy kredytowej banki nie mają prawa do żądania wynagrodzenia za korzystanie z kapitału odsetek od swych klientów, gdyby doszło do unieważnienia umowy kredytowej. Niemniej jednak, aby skutecznie odeprzeć wszelkie argumenty banków, należy posiadać wiedzę i doświadczenie w sprawach związanych z kredytami indeksowanymi do walut obcych i denominowanych w walutach obcych. Prawnicy z naszej Kancelarii taką wiedzą i doświadczeniem dysponują. Jeżeli zawarłeś z bankiem umową kredytową zawierającą klauzule niedozwolone, zachęcamy do kontaktu z naszą Kancelarią.
